Hypogeum deel 1: de zwarte godin en de onderwereld

Een hypogeum of hypogaeum is een ruimte onder de aarde; het woord is afgeleid van ‘hypo’(onder) en ‘gaia’(aarde) en deze ruimte was belangrijk in de oude wereld waarin religie nog in nauwe verbinding met de natuur stond.

hypogeum_1_big
Hypogeum te Malta

In een hypogeum werd je geregenereerd: door je opnieuw in de diepe en vochtige baarmoeder van de aarde te begeven, herstelde je het contact met de bron waar je uit voortkwam. Volgens de traditie voelden in deze ruimte vooral vrouwen zich thuis; zij konden bijvoorbeeld met een aan hen gestelde vraag hierin afdalen om er in het binnenste van moeder Aarde de antwoorden te ontvangen middels een droom. Zowel priesteressen als profetessen en orakels (vroeger vaker in één persoon samenkomend) brachten hier heel wat uren door. Het was de plek bij uitstek om geaard te worden, de diepten in jezelf te verkennen en daarna ‘herboren’ weer naar buiten te komen. Dit aarden had veel te maken met een volledige overgave, het loslaten van alle wereldse ‘vellen’ (gehechtheid, ego, denken, enz.) zoals ook een slang zijn oude huid aflegt.

Het hypogeum kwam in later tijden steeds meer gelijk te staan met de onderwereld in de mythologie, waar het vooral als dodenrijk werd gezien waar je niet -althans niet in dezelfde vorm- uit terugkeerde. En precies daar ligt het verschil tussen het oude en nieuwe denken. Tussen de vroegere positieve en de latere negatieve waardering van de slang die zich regenereert; en tussen de (slangen)priesteressen die als gids optreden en de latere (mannelijke) heersers die hier met rigide hand regeren of jonge vrouwen schaken.

Hypogeum-Malta
Hypogeum te Malta

In de oudere positievere waardering ligt echter juist ook de symboliek van de zwarte godin, die door en door verbonden is met de aarde. De zwarte godin maakt alles met de grond gelijk, wat zoveel betekent als dat ze haar energie terug naar de aarde roept om opnieuw aan te wenden voor nieuw leven. Het is hetzelfde principe als in de natuur: wanneer een (deel van de) plant niet gezond of uitgebloeid is, sterft deze af en wordt de levensenergie teruggehaald en in een nieuwe loot gestopt. Het is daarbij dezelfde energie die zich opnieuw manifesteert en een nieuwe kans om te bloeien geeft. En wat afgestorven is, wordt gecomposteerd tot voeding voor de nieuwe loot.

Zo zouden we ook de taak van de zwarte godin het beste kunnen zien: als een wijs ingrijpen om de kleine ‘ziel’ –de verschillende loten die wij als mensen zijn- gelijk te schakelen met de grote ‘Geest’, uitwassen te herstellen en dat wat de plant als geheel niet meer voedt te her-composteren. Zodat de plant keer op keer het wonder van de schepping in haar mooiste gedaante kan laten zien- de ene keer nog mooier dan de andere keer. Een gezond evenwicht tussen de elementen is daarbij natuurlijk van belang en de plant die zich als geheel het beste hierop afgestemd heeft, is de plant die tevens het beste in de omgeving gedijt.

In de oude mythen (Soemerië, Egypte, Babylonië) waren het vooral de vrouwen die de weg in de onderwereld wezen. Deze onderwereld was overigens lang niet altijd onder de aarde gehuisd maar kon zich ook in een andere dimensie bevinden. Waar het om ging, was het afleggen van het wereldse kleed en de totale overgave om zich te kunnen (her)verbinden met de intuïtie en de ‘Geest’. Dit laatste kwam neer op volledig één zijn met deze Geest, die in de vroegste joodse en christelijke mystieke tradities als vrouwelijk ervaren werd en gelijk stond met Sophia.

Deze Sophia kon zich zowel in haar aardse donkere manifestatie als in haar hemelse en majestueuze gedaante laten zien. In deze laatste gedaante is zij het die het wonder van de schepping in haar mooiste gedaante weerspiegelt, en die zich volgens een oude gnostische bron (Eugnostos)* als een uitstraling van licht al jubelend en vreugdevol dansend voortbeweegt. Van boven naar beneden, weer terug naar boven en voorts in alle richtingen als evenzovele stralen van de Bron. Zij danst de paringsdans van licht en donker, en hoe meer donker zij omhoog haalt, hoe meer licht er daarbij vrijkomt.

Het is jammer dat de uiterlijke Abrahamitische godsdiensten (jodendom, christendom, islam) onder invloed van de vele patriarchen deze mystieke oorsprong van hun geloof verdonkeremaand en zelfs gedemoniseerd hebben**. Hiermee is een belangrijke verbindingsschakel tussen westerse en oosterse religies bijna zoekgeraakt. Zoals de verbinding tussen Sophia, Shakti en Tao. Deze verbinding wordt momenteel door gedreven onderzoekers (zoals Annine van der Meer) van diep onder de grond naar boven gehaald en stukje bij beetje teruggevonden in oude geschriften en de werken van door de kerk en moskee verbannen mystici.

pythia2
Met één been verbonden met de onderwereld: de Pythia -het orakel van Delphi

Licht en donker horen bij elkaar en bestaan ook dankzij elkaar. Pas later kwam in de religies het dualiteitsdenken op waarbij licht en donker, en goed en kwaad ineens tegenover elkaar kwamen te staan. Terwijl, als je erbij stil gaat staan, het donker nodig is om het nieuwe leven te laten kiemen en groeien! Het is een periode van stilte en inkeer. Die stilte komt op een gegeven moment vanzelf weer door trilling in beweging. Of kan daarbij een beetje geholpen worden. In het oude Egypte en het oude Europa wisten ze dat: daar werd de energie weer opgewekt door dansen, zingen en muziek maken. Daarom werd er –om het licht weer uit de onderwereld helpen terug te halen- hier ook veel gedanst. Dit is een gegeven dat we terugvinden in verschillende oude culturen en mythen. Ik kom daar in het volgende deel op terug.

*vermeld in Annine van der Meers ‘Van Sophia tot Maria’, Geesteren 2008, blz. 314-318.
**hoe raak eigenlijk deze woordkeus! Verdonkeremanen en demoniseren dragen nu een negatieve connotatie, terwijl in het licht van de oude, voorpatriarchale levensvisie deze woorden een meer neutrale betekenis hadden, omdat de donkere maan en demonen net zo bij het leven hoorden als dood en wedergeboorte…

Voor deel 2 over het hypogeum, klik hier: fatale vrouwen en de onderwereld

Voor deel 3 over het hypogeum, klik hier: dansend door de onderwereld